donderdag 26 december 2013

Een boom met een boodschap

Kerstbomen zijn er in soorten en maten. Bij de bakker hangen er kerstkransjes in, bij de dierenwinkel vetbollen en pindaslingers voor de vogels. Tegenwoordig zie je steeds meer creatieve varianten op de traditionele kerstboom. Zo zijn ze er van hout of metaal en op facebook zie ik allerlei ideeën langskomen. Er zijn bomen bij van kurken of bierflesjes, van pakpapier, boeken of eierdozen. Het mooie van deze alternatieven is dat je er geen bomen voor om hoeft te hakken. Want als ik heel eerlijk ben, is dat de niet leuke kant van die kerstbomentraditie. Langzamerhand merk je dat de boom gaat uitvallen en het opgeeft: het is dan een dode boom.




Oorspronkelijk is de symboliek van de kerstboom juist, dat deze groen blijft ondanks winter, donker en kou. De spar of den staat voor de bijzondere overlevingskracht van de natuur en zo gaat de kerstboom terug op het oude Germaanse midwinterfeest. Pas na de reformatie krijgt de kerstboom een plekje in het christelijke kerstfeest. Dat wordt ook juist na de langste nacht gevierd, wanneer mensen verlangen naar licht. De boom met lichtjes symboliseert de geboorte van Jezus, die in de bijbel ‘het licht der wereld’ genoemd wordt.

kerstboom in de etalage van Babooka in Leiden

De kerstboom is nu vooral decoratief. Dat geldt ook voor de meeste alternatieve bomen. Maar sommige hebben iets extra’s. Boekhandel Babooka in Leiden heeft een boom van papier in de etalage staan. Daarin zijn bladzijden van een boek uit hun assortiment verwerkt, met wijsheid uit popsongs. Zo staat de boom symbool voor Kerstmis als feest van de liefde, met woorden van deze tijd. Dit is een boom met een boodschap.

Let there be love
Love and let love
If you love somebody set them free



Op facebook kwam een andere betekenisvolle kerstboom langs, met een kerstbal in de vorm van onze aarde. Er staat maar één woord boven: breekbaar. De boodschap van deze boom is duidelijk: ieder die een kerstboom opgetuigd heeft, weet dat kerstballen kwetsbaar zijn. Van onze aarde zijn we ons dat vaak helemaal niet bewust. Deze boom wijst ons op de breekbaarheid van de aarde. De boodschap van deze boom is dat we moeten zorgen voor wat fragiel is. Dit is typisch een kerstgedachte want het pasgeboren kind in de kribbe was ook in alle opzichten kwetsbaar.




Ik kijk naar mijn eigen kerstboom. De versiering is handgemaakt, veel dingen zijn gekocht in de wereldwinkel. Zo draagt onze boom ook een boodschap uit: de boodschap van recht en gerechtigheid. Veel versiering kreeg ik van vrienden en familie. Dat is de andere boodschap van onze kerstboom: vriendschap en verbondenheid.

Van oudsher is de kerstboom een boom met een boodschap. De boodschap is oud én nieuw tegelijkertijd. De kerstboodschap heeft te maken met liefde, vrede en vriendschap. Ook met zorg voor wat kwetsbaar is. Laat die boodschap een opdracht zijn voor 2014!

donderdag 19 december 2013

Chocolade: zoet of bitter

Chocolade is iets verleidelijks: chocoladeletters, kerstbonbons, chocoladedesserts en warme chocolademelk. Chocola was ooit een luxe lekkernij, alleen voor de hoogste kringen. De cacaobonen werden uit Zuid-Amerika geïmporteerd. Daar was chocolade al bekend bij de Atzeken, die het combineerden met chilipepers.

Inmiddels is chocola heel gewoon. Je hebt chocolademuesli en chocoladevla, chocola zit in ijs en taart. Bij ons thuis is chocolade favoriet. Hagelslag en pasta zijn niet aan te slepen. Toen er bij onze kerk een chocoladeworkshop werd aangeboden, was de belangstelling groot. We zaten met een hele groep achter placemats met allerlei flesjes en potjes. We kregen marsepein en geconfijte vruchten en dat mocht allemaal in de gesmolten chocolade worden gedoopt en versierd.


Tussendoor kregen we informatie over hoe chocola wordt gemaakt. We zagen filmpjes over cacaoplantages in Afrika: een man vertelde hoe hij bij arme ouders kinderen ronselde. Zij hebben niet genoeg te eten voor al hun kinderen, dus ze geven hun kind graag mee als je hen belooft dat het ergens terecht komt waar het goed te eten krijgt. Voor een krats werd een kind dan ‘gekocht’ en later voor veel geld doorverkocht aan een cacaoplantage in het buurland. De kinderen moeten daar lange dagen maken en krijgen nauwelijks te eten. Alleen op deze manier kan de cacaoboer overleven. Want de cacaoprijs is zo laag, dat hij anders niet van zijn bomen kan leven.


Jonge kinderen die slaven worden: je verwacht dat dat iets is van vroeger. Maar dit is nú. We zijn er helemaal stil van. Zo gaat dat dus: om te zorgen dat wij goedkope chocolade kunnen eten, worden kinderen verkocht en als slaven gebruikt. En hoe hard ze ook werken, er is geen geld om naar school te gaan en om zo hun situatie te verbeteren.

Ik ben een moeder. Ik wil het beste voor mijn kinderen. Die Afrikaanse moeders zijn machteloos in hun armoede en ze vertrouwen de man die hun kinderen een goede toekomst belooft. En zo worden kinderen slaven. Wat komt er van zulke kinderen terecht, uitgebuit in een vreemd land?

Chocolade is niet zoet. Zij is bitter, heel bitter. Dit onrecht gebeurt ver van ons bed en aan de ene kant kunnen we er niets aan doen. Aan de andere kant zijn we mede verantwoordelijk: wij kopen immers die chocola,  geoogst door kleine slaven met kinderhanden. Wij denken dat het zoet is, die chocola, maar zij is erg bitter.


Er is ook slaaf-vrije chocolade, van eerlijke handel. Boeren krijgen een eerlijke prijs en kunnen hun eigen levensomstandigheden verbeteren. Kinderen werken niet, maar gaan naar school. Zo blijven die boeren niet in de vicieuze cirkel van armoede, maar kunnen ze een goed leven opbouwen. Chocola met het fairtrade logo is dubbel zoet: zoet voor ons en óók voor hen.

Adrinka symbolen uit Ghana;
traditionele symbolen, elk met een eigen symboliek:
v.l.n.r:
leren van het verleden, samenwerking en teamwork, vrede en harmonie

Divine is dan ook geen gekke naam: een hemelse smaak voor ons, maar ook het verschil tussen hel en hemel voor de boeren. Op de verpakking staan mooie figuurtjes: traditionele West-Afrikaanse symbolen, allemaal met hun eigen betekenis. Op mijn repen staan de symbolen voor ‘leren van het verleden’, van ‘samenwerking en teamwork’ en van ‘vrede en harmonie’. Daar in Afrika weten ze waar het in het leven om gaat. Laten wij van ze leren: leren van ons verleden en samen mét hen werken aan een betere wereld.



Divine chocolade is in allerlei verschillende smaken te koop bij wereldwinkels. Ook in supermarkten is fairtrade chocolade te koop: let daarbij op de keurmerken. 




donderdag 12 december 2013

Sprekende getuigen

In de rij voor kunst. Bij beroemde musea staat soms een eindeloze rij voor de kassa. Binnen moet je dan wachten op je beurt tot je het bordje met de titel van een schilderij kunt lezen. Maar dat mensen ook in de rij staan voor oude resten van teksten van 2000 jaar oud, dat verbaast me.


In het Drents Museum in Assen is het overvol. Daar zijn delen van de ‘Dode Zee rollen’ te zien. Streng bewaakt en onder de juiste klimaatomstandigheden en zacht licht liggen er kleine stukjes van wat eens hele boekrollen waren. De (meestal) hebreeuwse letters zijn fijntjes geschreven. Toen waren er nog geen computers en printers: elke letter is geduldig met de hand geschreven.

De rollen zijn inmiddels meer dan 50 jaar geleden gevonden: eerst door bedoeïenen die een schaap zochten in een van de vele grotten in de omgeving van Qumran bij de Dode Zee. Inmiddels zijn zo’n duizend handschriften gevonden, waarvan maar enkele redelijk compleet. Van de meeste zijn alleen wat fragmenten of enkele snippers over.


Het zijn een opzienbarende vondsten. Dat de rollen zo lang bewaard gebleven zijn is te danken aan het droge klimaat. Van sommige bijbelboeken uit het Oude Testament zijn in Qumran fragmenten gevonden, van het boek Jesaja zelfs een hele boekrol. Die Jesajatekst was 1000 jaar ouder dan de oudst bekende tekst tot dan toe.

Want de bijbel bestaat uit heel oude teksten, die in al die honderden jaren eerst mondeling en later schriftelijk overgeleverd zijn. Ze werden met de hand overgeschreven. Soms werden er per ongeluk verschrijvingen gemaakt, soms werd de tekst verduidelijkt omdat je in de loop van de geschiedenis dingen anders niet meer begrijpt. De vondst van de Dode Zee rollen heeft ook doorgewerkt in bijvoorbeeld de Nieuwe Bijbelvertaling. Soms vermoedde men al dat er een schrijffout gemaakt was, en werd dat bevestigd. Soms had de gevonden Jesajarol een heel nieuwe tekstvariant.

een kruik uit Qumran,
in deze kruiken
waren de boekrollen opgeborgen

Het gekke is dat we maar heel weinig weten over hoe die teksten daar in die grotten terecht gekomen zijn. De expositie in Assen laat van allerlei objecten zien uit de Joodse cultuur van die tijd. Wie hebben die rollen geschreven? Wie hebben in Qumran gewoond? Veel opgravingen vertellen van vreemde overheersers en politieke veranderingen. Alexander de Grote, de Makkabese opstand, de Parthen, de Romeinen, koning Herodes ... al deze mensen en volken hebben gevochten en geheerst over dit gebied. In alle politieke onrust en opstand tegen de Romeinen zijn rond het jaar 68 na Christus de rollen in kruiken verstopt in de grotten. De nederzetting Qumran is kort daarna verwoest door de Romeinen.

een olielampje uit En Gedi, eerste eeuw voor Christus

aardewerk uit Qumran, 

In de grotten zijn niet alleen boekrollen, maar ook andere overblijfselen van menselijke bewoning gevonden. Ook in later eeuwen hebben mensen zich in de grotten bij Qumran en verder naar het zuiden schuilgehouden. Er zijn ook skeletten gevonden van mensen van alle leeftijden, die waarschijnlijk niet uit hun schuilplaats tevoorschijn konden komen en daar van honger en dorst gestorven zijn. In de expositie is o.a. een prachtig gevlochten mandje te zien, waarin het skelet van een tweejarig kind gevonden is, gewikkeld in een tuniek.

kam van acaciahout uit de eerste eeuw voor Chr
gevonden in En Gedi

Leren sandaal uit Qumran,
uit de eerste eeuw na Chr.

De teksten en de persoonlijke bezittingen zoals haarnetjes, spindels, kammen en olielampjes zijn getuigen van het bewogen leven van mensen waarvan we verder niets weten. Maar de teksten die zij geschreven hebben en verborgen in de grotten, vertellen nog steeds hun verhaal. Op grote tafels kunnen we zien wat die kriebelige lettertekens voor woorden en zinnen vormen. Het ontroert mij dat die kleine met zorg geschreven letters nu na al die eeuwen nog weer hun verhaal van hoop doorgeven.

In alle machtswisselingen en het vele geweld daarbij zijn gewone mensen gemangeld. In deze tijd is dat niet anders. Die stille getuigen in de vitrines maken mij daarom verdrietig. Tegelijk is het een wonder dat deze mensen ons iets zo kostbaars hebben nagelaten. Nelson Mandela las destijds in zijn cel het dagboek van Anne Frank. Ook zij is slachtoffer van grote machten die nietsontziend en onbarmhartig te werk gingen. Maar wat zij heeft nagelaten, inspireert mensen tot op deze dag.

In alle verdriet om het vreselijke onrecht, onschuldige mensen aangedaan, is dat voor mij een troost. Tegelijk is het een opgave. Laten we waar mensen gemangeld worden door grote nietsontziende krachten onze stem laten horen. Zodat die oude verhalen van hoop en troost ons niet voor niets hebben bereikt.



De expositie over de Dode Zee rollen is nog tot en met 5 januari 2014 te zien in het Drents Museum te Assen, zie  http://www.drentsmuseum.nl/

Zie ook: http://www.deadseascrolls.org.il  met veel informatie en beeldmateriaal bij de Dode Zee rollen.

De foto's in dit blog zijn foto's van de voorwerpen die in de expositie te zien zijn.

donderdag 5 december 2013

De nieuwe wildernis

Met een collectebus bel ik bij ons in de buurt bij iedereen aan. Het levert wat op voor het goede doel én je maakt nog eens een praatje met mensen die je anders nooit spreekt. Omdat het mooi weer is, zijn veel mensen in de tuin bezig. Driftig wordt er blad geblazen of geharkt. Een fanatieke bladveger kijkt zuchtend omhoog naar de bomen in de tuin van de buren: ze zitten nog vol blad. Hij ergert zich dat dat blad in zijn tuin valt. Nu is zijn tuin helemaal bladvrij, maar bij de eerste zucht wind zullen ze er weer liggen.

Bomen geven rotzooi. Dat hoor ik vaker. Mensen ergeren zich aan de zaadjes die overal naar binnen waaien en aan het blad of de vruchten. Maar bomen geven ook zuurstof, je kunt onder ze schuilen als het regent of als het heet is lekker in hun schaduw zitten. In de herfst is het blad voeding voor de bodem en komt in de lente alles wat groeit weer ten goede. Het beschermt de planten tegen de vorst, en biedt een schuilplaats aan allerlei dieren. Het blad zouden we moeten laten liggen: daar leeft de natuur van.


Het dorp waar ik woon ligt midden tussen natuurgebieden en landbouwgebied. Mensen hebben bijna allemaal een tuin en toch zijn we ver van de natuur af komen staan. Wat wij natuur noemen, is meer cultuur dan natuur. In ons land zijn weinig plekken waar de mens de natuur niet beïnvloedt en stuurt.


Een poos geleden waren we met een gids in de Oostvaardersplassen. Daar waar nog niet zo lang geleden de zee was, is een bijzonder landschap gegroeid. We zagen edelherten en konikpaarden van dichtbij. Het was midden in de winter en het is een bijzondere ervaring.



Nu zagen we de film  ‘De nieuwe wildernis’ die dit gebied in beeld brengt. In de film helemaal geen mensen ... alleen twee vage schimmen die achter het riet voorbij bewegen op het winterse ijs. De hoofdrolspelers zijn anderen: edelherten, konikpaarden, vossen, ganzen en zelfs ijsvogels.

We maken een heel jaar mee, alle seizoenen. We zien een kleine zwarte merrie geboren worden. We zien honderden, duizenden kleine gele donzige ganzenkuikens op weg naar grazige weiden. We zien de vos, die dol wordt van al dat lekkers dat voorbij komt. In de natuur geldt het recht van de sterkste. De vos vangt genadeloos een paar kleine gansjes. "Ook jonge vosjes moeten eten", horen we de voice-over zeggen. Maar het is heerlijk als er een gansje ontsnapt en het leven weer tegemoet waggelt.

We zien hoe het leven in het voorjaar uit alle hoeken en gaten tevoorschijn barst. Het wiel van het leven begint te draaien, en alles draait mee. Het is een uitbundige explosie van leven en al dat leven biedt weer kansen aan ander leven. Zo is de mest van de paarden bron van leven voor insecten, en zijn de dieren met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk.




We zien de worsteling van konikmerries die een onderkoeld veulen willen helpen. We zien de strijd om de macht van de edelhertmannetjes. We zien hoe dieren die het niet redden weer bron van leven zijn voor anderen. De dood van het ene dier, betekent leven voor het andere. Het is treurig dat de kleine zwarte merrie het niet redt. Maar dit is niet het verhaal van één dier, maar van de natuur. De kleine merrie redt het niet, maar het leven gaat verder, ondanks en zelfs dankzij haar.

De kracht van de natuur, het aanpassingsvermogen van dieren, hun inventiviteit om te overleven en hun zorg voor het nageslacht,  maakt indruk op mij. De hele natuur is ingesteld op het doorgeven van het leven. "Er is altijd een nieuw begin. Een nieuwe lente, een nieuwe zonsopkomst, een nieuwe generatie" zegt de voice-over. In de natuur werkt alles samen zodat er steeds een nieuw begin mogelijk is. Daar kunnen wij mensen wat van leren. Wij mogen ook samen werken om het leven door te geven. Wij zijn kleine schakels in een lange geschiedenis: dat wij die lange lijn toch niet breken, zodat het leven dankzij of zelfs ondanks ons, verder mag gaan.

de foto's van dit blog zijn gemaakt in de Oostvaardersplassen door Auke-Florian Hiemstra ©