Lente in de herfst

Als een bruid voel ik mij: langzaam dwarrelt het om mij heen, en vallen diepgele bladeren op de grond. Ik heb het op mijn wandelingen door park Sonsbeek meer en meer herfst zien worden. Langzaam verkleurde al het blad, eerst aan de bomen, en nu ligt het las een prachtig tapijt aan mijn voeten.

park Sonsbeek in Arnhem

Eerst vielen de vruchten: de kastanjes, de eikels. Op ons terras hoorde je de kastanjes met een smak neerkomen. Glanzend en warmbruin: ik kan het niet laten ervan op te rapen. Nu zijn het de bladeren die vallen. Deze zonnige herfstdagen ritselt het af en toe even in de boom: een zachte windvlaag. De bladeren maken zich los en zweven sierlijk, bijna dansend, naar beneden. 

park Zypendael in Arnhem

  
De statige oude beuken, de eiken, de kastanjes in park Zypendael laten allemaal hun blad vallen. Sommige bomen hebben dat al tientallen of zelfs honderden keren gedaan. Goudgeel en rood ligt het blad aan mijn voeten. De diepgroene zomerbomen zijn ineens aan het veranderen: hun takken al bijna kaal, hun stammen zichtbaar.

De bomen laten hun blad vallen om toekomst te hebben. Ze kunnen de winterkou doorstaan, als ze hun blad laten gaan. Op deze zonnige dag lijkt het de bomen makkelijk af te gaan, en heeft het zelfs iets heel feestelijks. 

Wij associëren de herfst vaak met ouderdom en verval. Maar het laten vallen van het blad is eigenlijk juist een maatregel ten leven: door hun blad af te werpen, kunnen de bomen het winterseizoen doorstaan en straks in het voorjaar weer uitlopen.

vallend blad

Mensen houden zich vaak krampachtig vast aan dingen: aan spullen, aan oude denkbeelden, aan gewoonten, aan tradities, aan hoe het was. Juist als er moeilijke tijden komen, willen mensen die dingen vasthouden. Dat geeft zekerheid en is vertrouwd. Wij denken dat het ons helpt als we al die dingen vast houden. Maar het zou wel eens net zo kunnen zijn als met de bomen: juist door dingen los te laten, kunnen we een moeilijke periode doorkomen en een nieuw begin maken.

Kortgeleden las ik in een boek (Raven, van de voorzitter van de landelijke Raad van Kerken Klaas van der Kamp) een bijzondere gelijkenis. Ik vertel het in eigen woorden na: een groep mensen is onderweg en stuit op een rivier. Er is geen brug, geen doorwaadbare plaats, geen veer .. en dus is de rivier een onoverkomelijke hindernis. Uiteindelijk bedenkt een van hen dat ze van de bomen op de oever een vlot kunnen bouwen. Dit vlot brengt hen heelhuids aan de overkant. De groep vervolgt zijn tocht, en neemt daarbij het vlot op de schouders mee. Maar: de groep komt op de verdere tocht nergens meer een rivier tegen zonder brug of veer. Het vlot echter slepen zij met zich mee en wordt van redding tot ballast.

Onbewust doen wij mensen dit vaak: we hebben oplossingen gevonden die ons in bepaalde situaties geholpen hebben.  Voor de zekerheid nemen we ze mee – ook als onze situatie inmiddels volledig is veranderd. Of dat nu spullen zijn of denkbeelden: we worden in de loop van ons leven dus steeds zwaarder beladen. De bagage wordt tot ballast. Soms zelfs zo, dat het ons doet stil staan.

Gravenallee Almelo

We kunnen van de bomen leren: loslaten wat ons belemmert, wat onze toekomst in de weg staat. Dan pas is er zicht op toekomst. Ineens begrijp ik waarom die bladeren zo dansend en sierlijk vallen: híer wordt de kiem gelegd van de lente, het nieuwe begin!

Lopen in de regen

We zijn op zondagmorgen onderweg naar Deventer. We hebben wandelschoenen aan en een rugzak met lunchpakket. Maar het is helemaal geen wandelweer. Als we louter voor ons plezier zouden gaan wandelen, maakten we rechtsomkeert. Maar wij gaan vandaag met een missie. We zijn geen wandelaars maar pelgrims. We lopen mee met de klimaatloop georganiseerd door de kerken. Verschillende organisaties vragen op deze manier aandacht voor klimaatsverandering en roepen op tot economische en politieke veranderingen. In etappes lopen mensen in verschillende delen van ons land richting Parijs, waar in december een klimaattop is.

In Deventer Colmschate zijn we welkom bij de Ichtuskerk. We krijgen een kop thee of koffie en een wilgentak als wandelstok. Terwijl wij daar met onze wandelstokken en rugzakjes in de hal staan, komen de kerkgangers in hun zondagse kleren en met hun liedboeken de kerk in . Wij mogen ook in de kerk gaan zitten en de viering begint. We zingen over de mooie schepping en de predikant vertelt de kinderen over zorg hebben voor de natuur. Dan mogen de pelgrims op staan en krijgen we de zegen mee. ‘Ga met God en Hij zal met je zijn’, zingt de gemeente, en wij gaan op weg, door het middenpad de kerk uit en op weg, richting Parijs – vandaag tot Zutphen.

klimaatloop Deventer-Zutphen op 18 oktober 2015

We zijn maar een klein groepje, we lopen 20 kilometer. We komen uit verschillende steden en dorpen. Sommigen lopen vaak en veel, anderen niet. Maar wat ons verbindt, zijn de zorgen die wij ons maken over onze planeet: vanwege de klimaatsverandering, vanwege het massale gebruik van fossiele brandstoffen, vanwege onze leefstijl die een onomkeerbare invloed heeft op het leven op deze planeet. Wij geloven dat er iets moet gebeuren, dat er keuzes gemaakt moeten worden en maatregelen genomen. We kunnen niet meer afwachten, onze ogen sluiten en de problemen voor ons uit schuiven. Wij mogen onze kinderen en kleinkinderen niet opzadelen met een wereld die haar ondergang tegemoet gaat. 

In de kerken is vanouds aandacht voor de zwakkeren, voor recht en gerechtigheid en voor verzoening en vrede. Maar ons omgaan met de schepping heeft eigenlijk veel te weinig aandacht gekregen. Vanuit het kerkelijke denken hebben we de schepping gezien als iets wat ons in handen is gegeven om te gebruiken. Maar gebruiken is niet hetzelfde als uitputten, uitbuiten en opsouperen. En daarop begint ons gedrag steeds meer te lijken. Want als we zo doorgaan, ontstaan er wereldwijd problemen en slepen we elkaar en vele medeschepselen de ondergang tegemoet.

We worden nat, maar we genieten van het afwisselende landschap. We praten met elkaar over onze drijfveren, onze manier om anderen bewust te maken van de klimaatsproblematiek. We zijn lid van verschillende kerkgenootschappen, we hebben verschillende rollen in die kerken, maar we zijn verbonden rond dit ene thema dat ons zo aan het hart gaat. 

Ik krijg zere voeten, voel een blaar. Het blijft nat en mistig. Maar we lopen Zutphen al binnen en tegen de grijze hemel zien we de toren van de Walburgiskerk. Daar staat de deur wijd open en is er warme thee, koffie en soep. Later krijgen we nog een heerlijke warme maaltijd aangeboden bij een gemeentelid. We zijn vreemden voor elkaar, en toch met elkaar verbonden. 

De Walburgiskerk is een grote, oude kerk. Al vele honderden jaren is het een baken in stad en landschap, een symbool voor de verbondenheid tussen hemel en aarde. Vandaag is hier aandacht voor de verbondenheid van mensen met onze planeet. We kunnen niet zonder elkaar. Wij moeten zorg voor haar dragen. We kunnen niet langer wachten. Er moet iets gebeuren. In Gods naam! 

Walburgiskerk Zutphen

Nieuw heilig

Heilig: het is een woord dat we eigenlijk niet meer gebruiken. Misschien  nog in de uitdrukking ‘heilig boontje’, maar ook dat is niet meer eigentijdse taal. We kennen uit de katholieke kerk nog heiligen – maar protestanten weten zich daar vaak geen raad mee. Want heiligen hebben wonderen verricht en er circuleren soms ronduit bizarre verhalen over hen, vooral rond hun martelaarschap en hun dood. 

'heilige boontjes'
in hun tekening kun je een engel zien

Sommige woorden verliezen in de loop van de geschiedenis hun actualiteit en hun betekenis. De wereld verandert en de taal verandert mee. Bijvoorbeeld: veel woorden rond alledaagse ambachten zijn in de afgelopen decennia langzamerhand uit beeld geraakt. Wie weet nog wat een lantarenopsteker is, een hoedenspeld of een poepdoos? Sommige woorden bestaan nog wel maar  hebben een andere rol en lading gekregen. Zo was een zeis gewoon landbouwgereedschap, maar die verbinden we nu alleen nog maar met halloween en de dood. 

Maar er zijn woorden die we misschien toch niet kunnen missen. Want ‘heilig’ heeft te maken met een diepere dimensie in het dagelijks bestaan. En ondanks alle veranderingen in onze wereld zijn we daar toch nog naar op zoek. De kerk is minder vanzelfsprekend, maar mensen lezen Happinnez, doen aan yoga of volgen cursussen op het spirituele vlak. We zoeken woorden en symbolen voor dat wat het gewone dagelijkse leven overstijgt. 

Samen met predikanten en kerkelijk werkers uit het hele land ben ik twee dagen op zoek naar nieuwe vormen, nieuwe woorden en rituelen voor het religieuze. Ieder van ons is op eigen wijze met die zoektocht bezig. Een collega die werkt in een verpleeghuis met dementerenden, gebruikt een klankschaal om mensen ontvankelijk te maken voor ‘meer dan het gewone’. Een andere collega kruipt in de huid van een bijbelse figuur en vertelt haar verhaal van binnen uit. Op een nieuwe manier wordt daar iets zichtbaar en voelbaar van wat het woord ‘heilig’ misschien wel uit wil drukken.

‘Nieuw heilig’ is de titel van een boek, geschreven door Jeroen Jeroense en Theo Overduin. Zij zijn op zoek gegaan naar wat voor mensen van nu ‘heilig’ is. Daarvoor heeft hij mensen geïnterviewd en hen gevraagd naar heilige momenten en heilige plaatsen in hun eigen leven. Dan blijkt dat het woord ‘heilig’ een nieuwe inhoud kan krijgen. Vanouds betekent het: volmaakt, zonder zonde, verheven. ‘Heilig’ was voor de geïnterviewden iets wat je overkomt, wat je niet in scène kan zetten, iets van een andere werkelijkheid dat oplicht in je levensverhaal. 

Is het heilige ook nog te vinden in de kerk? Daar zijn we toch vanouds op zoek naar het heilige, in teksten, muziek en rituelen. Wij, als predikanten, hopen dat mensen daar iets ervaren van het heilige, van iets dat het gewone dagelijkse overstijgt. Maar dat kunnen we leren van het ‘nieuwe heilig’: het heilige is niet in scène te zetten. Misschien moeten we niet teveel denken dat we in de kerk het heilige op kunnen roepen. Misschien is het meer een plek waar mensen gevoelig en ontvankelijk kunnen worden voor het heilige. Zodat ze het – zien soms even – in hun eigen leven kunnen herkennen, als het hen ineens overkomt. We kunnen in de kerk ruimte geven aan woorden en gebaren die ons open maken voor een andere dimensie in het leven.

‘Heilig’, dat is niet meer het volmaakte. Het is niet alleen te vinden in het mooie maar soms juist op momenten van crisis. Het heilige is niet alleen iets dat ons dankbaar maakt en ontroert, maar ook iets dat ons bepaalt bij wat er werkelijk toe doet in ons leven en wat ons soms een moeilijke opdracht geeft. Heilig: wat is jou heilig en waar ervaar je dat? Wie weet kan ook in ons leven het woord heilig een nieuwe betekenis krijgen.

Nieuw heilig, Jeroen Jeroense en Theo Overduin, uitgeverij Skandalon

interviews met o.a. Ruard Ganzevoort, Elma Drayer, Jan Jaap van der Wal, Kathleen Ferrier en Dries van Agt

Upcyclen

Afval, lange tijd hebben we gedacht dat het waardeloos was. Je gooit het weg en je koopt iets nieuws. Maar vergeleken met onze voorouders produceren wij veel meer afval. Onze maatschappij is veranderd. Er is veel meer welvaart en we kopen niet meer in de dorpswinkel maar in de supermarkt of via internet. 

Kunstenaar Greg Segal maakte een serie foto’s van mensen met hun afval van een week. Het is onthutsend en herkenbaar tegelijk. Wij moeten elke weer een paar keer het verpakkingsafval wegbrengen. En dat terwijl wij ons best doen om overtollige en eenmalige verpakkingen te vermijden en wat onvermijdbaar is her te gebruiken.

ons afvalbankje: als de klop omhoog is kun je afval scheiden

In ons huis hebben wij een afvalbank. Steeds meer soorten afval komen daarin terecht, netjes gescheiden. Want meer en meer wordt in onze maatschappij duidelijk dat afval eigenlijk grondstof is en hergebruikt kan en moet worden. Want anders komen we om in het afval en putten we de aarde uit. Dat afval waardevol is en hergebruikt kan worden, wisten ons voorouders al. Mijn oma  maakte soep van etensresten, en versleten kleren werden hersteld met wat van andere versleten kleren nog bruikbaar was: knopen, rits, niet versleten delen van de stof. Nog steeds put ik uit de voorraad van mijn oma en  ik doe als zij: een spijkerbroek wordt eindeloos gerepareerd en als het dan echt niet meer kan, gaan de resten sterke stof in een jeans-bak. Zo kan ik een volgende broek weer herstellen.

Mijn oma kende het woord recyclen niet, ze deed het gewoon. Door onze overvloed zijn wij dat een beetje vergeten. Maar gelukkig is het recyclen terug van weggeweest. Afval wordt niet meer zondermeer gedumpt of verbrand, maar hergebruikt. Veel afval is waardevol.

Recyclen dus. Of ‘upcyclen’. Dat leerde ik in Taizé. Want waardeloos afval kan ook van gedaante wisselen als je er anders naar kijkt. Van dingen die je anders weg zou gooien, kun je iets moois maken. Met fantasie verandert afval in kunst. 

Bij een workshop ‘upcyclen’ kregen wij de opdracht om creatief bezig te gaan met flesdoppen, gewoon die plastic doppen van petflesjes. Ze hebben alle kleuren van de regenboog. We kregen in kleine groepjes eerst allerlei opdrachten en tenslotte maakten we samen een groot mozaïek.

Als je daar zo samen bezig bent met die doppen, realiseer je je hoe kinderen dat ook kunnen: spelen met niks. Zij zien in kastanjes, steentje en takjes iets moois, en zij gebruiken hun fantasie en creëren er nieuwe werelden van. Onze jongste dochter speelde bij haar oppasoma vol vuur met een zak witte en bruine bonen. De oudste speelde met stenen, achter het huis van haar oppasopoe. Op een middag kwam de buurvrouw. Zij snapte helemaal niet waar mijn dochter mee bezig was en ze zei verbolgen: ‘Dat zijn toch maar stenen!’

Fantasie is een gave: om te zien wat ergens in verborgen is. Upcyclen is recyclen op niveau: waardeloze flessendoppen worden een kunstwerk. Eigenlijk doe ik met mijn textielkunst niet veel anders. Zo is het in elk geval begonnen: uit restjes stof en van versleten kleren. Met een beetje fantasie zie je nog eens wat!

Voor de kunst van Gregg Segal zie hier 

Vrede verbindt

“U en ik, we zijn allemaal gelukszoekers: allemaal op zoek naar geluk, naar een goed leven. Dat verbindt ons met vluchtelingen.” Dat was het openingswoord van de viering op de VNdag van de vrede in de Ontmoetingskerk van Enschede. Geluk zoeken: dat verbindt. En vrede dus ook. Want vrede is: geen rechteloosheid, geen angst. Dat is de basis voor het ervaren van geluk. Vrede is ook nog iets anders: een toestand van innerlijke rust en sereniteit. Vrede ervaren, zelfs in ons vredige landje is dus niet altijd eenvoudig. 

Voor velen van ons is vrede iets abstracts, iets waar we nauwelijks bij stil staan en wat we heel gewoon vinden. Wereldwijd gezien is vrede iets  ongewoons. In landen als Syrië, maar ook bijvoorbeeld in Mexico, waar de drugsmaffia onvoorstelbaar veel slachtoffers maakt. 

Vrede is zeldzaam in onze wereld, en daarom is het goed om er bij stil te staan. Daarom ben ik bij deze bijeenkomst in Enschede. Aan het begin wordt de wereldvredesvlam binnengedragen. Deze vlam is ontstaan uit zeven brandende vlammen, aangestoken in zeven verschillende continenten door mensen die zich inzetten voor vrede. Een oude Navaja legende van de indianen vertelt dat wanneer zeven vlammen uit alle windstreken worden verenigd, een tijdperk van vrede zal aanbreken. Deze wereldvredesvlam brandt in Bongor in het Engelse Wales en wordt van daaruit over de wereld verdeeld. Zo brandt de vlam ook in Enschede. Sprekers steken aan deze vlam van hoop ombeurten een kaars aan; symbool voor het doorgeven van hoop, het werken aan vrede.

Met scholieren is er gepraat over vrede en zijn er collages gemaakt. Een scholier zegt:

Wanneer mensen niet meer denken dat hún geloof het ware is en er geen ander geloof mag zijn, kan er een weg gemaakt worden naar vrede.

collages, gemaakt door scholieren

Religie is voor mij iets kostbaars. Maar elders is het vaak een bron van geweld. Deze scholier slaat de spijker op zijn kop: religie wordt gevaarlijk als jij denkt dat jij de enige bent die de waarheid in pacht heeft. En het mooiste van zijn zin is het slot: dat er dan een weg gemaakt kan worden naar vrede. Want vrede ‘is’ er niet zomaar, er moet aan gewerkt worden. 

Alexander Rinnooy Kan noemt het “het gevecht om vrede”, wat tijdrovend is niet altijd bemoedigend. Maar het gaat daarbij vooral om een duurzame toekomst. Want “als anderen niet op onze manier kunnen leven zoals wij, is dat geen basis voor een wereld van vrede, een stabiele wereld”.

deel van de vredesmuur

Ter voorbereiding van deze vredesweek was er een vredesmuur gemaakt, waarop mensen gedachten konden delen over hoe iedereen kan bijdragen aan een wereld van vrede. Want hoe doe je dat? Wij voelen ons vaak zo klein en machteloos. Eerder die dag had iemand mij in een gesprek verteld over haar angst voor internet, alle gevaar op dat wereldwijde web. Maar ik ervaar internet juist ook als een plek waar kleine onbeduidende mensen elkaar kunnen vinden en de handen ineen kunnen slaan. Zo ben ik lid van Avaaz, een internet-actiegroep, doe ik aan Amnesty acties mee, aan earth-alarms en ben ik lid van All out. We kunnen het op de wereld niet alleen, we hebben elkaar nodig. Ook in die zin verbindt vrede mensen met elkaar.

‘Pak het op’; dat is de naam van een website die tijdens deze vredesbijeenkomt wordt gelanceerd. Het is een online vredeswerkplaats die uitnodigt mee te helpen de wereld te verbeteren. Op deze site kunnen mensen goede ideeën leveren ter inspiratie of je steekt de handen uit de mouwen en je gaat een dergelijk idee uitvoeren. Zo worden dromers en doeners met elkaar in contact gebracht: vrede verbindt!

Voor in de zaal hangt een wandkleed met een vredesduif. De duif bestaat uit allemaal verschillende handen: grote en kleine. Voor mij is die duif de samenvatting van wat deze avond wil zeggen: vrede is niet iets groots en abstracts, maar iets om aan te werken, iets om te dóen. Met onze eigen handen, sámen! Daarom: pak het op!

zie: www.pakhetop.nl

De VN vredesviering in Enschede werd georganiseerd door: Wereldvredesvlam Twente, Enschede voor vrede en de Raad voor Levensbeschouwingen en Religies Enschede.

Rondom de wereldvredesvlam in de Wonne zijn er maandelijks ontmoetingen rondom vrede vanuit verschillende levensbeschouwingen. Zie: www.vredesvlamtwente.nl