Tien generaties slavernij

Slavernij: het is een woord uit een ver verleden, uit verre landen. Door de discussie over zwarte Piet lijkt het ineens weer dichterbij te komen en toch iets met ons, hier en nu in Nederland te maken te hebben. Sommigen vinden het onzin. Zij vechten voor Zwarte Piet in de traditionele vorm alsof hij heilig is. Maar wat is heilig? Een mooie traditie? Een traditie ontstaan uit een mensonterende praktijk?

In De Nieuwe Liefde Almelo is Farida Nabibaks, choreografe en filosofe, van oorsprong afkomstig uit het Caribisch gebied, uit Suriname. Zij danst voor ons, een dans van open gaan en je weer terugtrekken, van er mogen zijn en je schamen. En dan vertelt zij haar verhaal.

Farida Nabibaks

Haar verhaal is het verhaal van een vrouw die zich een door en door Westers mens voelde. Die haar afkomst verloochende. Die zich niet donker voelde, maar wit – zij voelde zich als wat zij niet was. Maar op een gegeven moment wordt zij zich daarvan bewust. Zij realiseert zich dat veel meningen in een cultuur niet bewust zijn, maar onbewust. Onbewust ben je er deel van.

Farida Nabibaks vertelt over de wereld waar haar wortels liggen: Suriname. Er waren daar veel culturen: Indianen, Afrikaners, Indiërs, Javanen, Chinezen en Nederlanders. De gekleurde mensen, waar ze ook vandaan kwamen, waren voor het werk. In Suriname is het woord ‘negerzweet’  synoniem voor koffie. De blanken waren niet voor het werk. Maar zij deden er toe. In het woord ‘blank’ klinkt van alles mee: rein, onbevlekt, onschuld.

De huizen van de blanken staan mooi en trots langs een brede weg op een oude foto die zij meegenomen heeft. Hoe komen die huizen zo mooi? Je ziet de achterkant van al deze schoonheid niet: het personeel en de manier waarop dat behandeld werd. 

In 1863 kwam het officiële einde aan de slavernij. Mensen zeggen wel eens: ‘de slavernij is een donkere bladzijde in onze geschiedenis’. Maar, stelt Nabibaks, dan maak je het te klein, te marginaal. Want de slavernij is de achterkant van onze welvaart. En is dat systeem wel echt opgehouden? Wij doen nog steeds een beroep op goedkope arbeidskrachten die wij niet zien en waarvoor wij ons niet verantwoordelijk voelen. We noemen het geen slavernij meer, maar het is in feite precies hetzelfde. 

Farida Nabibaks vertelt ons wat 10 generaties slavernij met een mens doet. Hoe slavernij een spoor achterlaat in levens van mensen. Dat het niet zomaar ‘over’ is, maar doorwerkt. Wij, in de zaal zijn allemaal ‘blank’. Iemand formuleert: ‘Wij hebben schuld’. Nabibaks reageert daarop met: ‘Ik ben alleen verantwoordelijk voor mijn eigen stukje’. En zo zijn wíj dat ook: verantwoordelijk voor ons eigen stukje. Want veel van onze welvaart hebben wij te danken aan de slavernij. Denk alleen al aan de grachtenpanden in Amsterdam. 

Voor mij is dat de moderne invulling van het oude begrip ‘erfzonde’. Wij hebben zonden van onze voorouders geërfd in de vorm van alle rijkdom die toen ten koste van veelal zwarte verhandelde  mensen verkregen is en nog de basis vormt van onze welvaart. 

Bovendien draag ik kleding die waarschijnlijk in textielfabrieken in het verre buitenland genaaid is, onder erbarmelijke omstandigheden en voor een schamel loon. Het tin uit mijn mobiel is gewonnen door kinderen en die tinwinning heeft een Indonesisch eiland vernield. En dat is nog maar het deel waar ik me van bewust ben …

Ik voel mij hiervoor verantwoordelijk. Dat is niet gemakkelijk. Want ik ben in zekere zin ook machteloos omdat ik in mijn eentje die structuren niet kan veranderen. Maar op deze avond word ik mij ervan bewust dat slavernij generaties lang nog sporen nalaat. Laat mij dat scherp houden, zodat ik mij niet te gemakkelijk bij onrecht neerleg.

Luister ook naar de nachtzoen van Farida Nabibaks op 16 december 2014 bij de Ikon

De Nieuwe Liefde Almelo: Centrum voor debat, studie en bezinning op ethische, filosofische, maatschappelijke en levensbeschouwelijke  onderwerpen, alsmede literatuur en poëzie. Zie de facebookpagina van De Nieuwe Liefde

Krasjes uit een ver verleden

In het grote en overweldigende museum Naturalis  (het natuurhistorisch museum in Leiden) is veel indrukwekkends te zien: oeroude fossielen, opgezette dieren en de schitterende kleuren van vlinders en edelstenen. Maar dit keer ben ik op zoek naar iets kleins en onopvallends. Ik heb er al veel over gelezen en gehoord. Nu wil ik het met eigen ogen zien. 

Het lijkt iets onbeduidends: een schelp met krasjes erop. Zij ligt in een kleine vitrine apart. Ik kom dichterbij en als ik goed kijk, zie ik de kleine krasjes in de vorm van een zigzagpatroon. Nu is het bijzondere dat deze schelp een fossiel is en samen met een heleboel zelfde fossielen al meer dan een eeuw in de verzameling van Naturalis aanwezig is. Maar kortgeleden is zij als het ware herontdekt. 

de bijzondere schelp in de vitrine van Naturalis

afhankelijk van hoe het licht valt
kunt je de gravering zien:
de gravering die je met deze lichtinval kunt zien
heb ik rood gemaakt
(dat is dus maar een deel van de gravering)

De krasjes waren gezien door een onderzoeker, die er meer van wilde weten. De fossiele schelp is ooit gevonden op het Indonesische eiland Java, waar bij deze vindplaats resten van vroege voorouders van de huidige mens gevonden zijn. Het blijkt dat deze krasjes gemaakt zijn voordat de schelp gefossiliseerd werd. En dat is tussen de 430 duizend en 540 duizend jaar geleden. Dat is veel ouder dan de tot nu toe oudste graveringen, gevonden in Afrika.

Deze kleine zigzag-krasjes zijn een groet van een half miljoen jaar geleden. Ze zijn met zorg en aandacht gemaakt. De schelp heeft vele duizenden jaren ergens gelegen, is toen opgeraapt door een Limburgse arts die de vroege voorouders van de mens op het spoor was. En meer dan honderd jaar later komt haar tekening aan het licht.

Ik sta erbij en kijk ernaar. Wie zou de krasjes hebben gemaakt? Is het versiering? Betekent het iets? Een half miljoen jaar is iets volledig onvoorstelbaars. Dat er toen al mensen waren die schelpdieren aten, een schelp gebruikten als gereedschap en creatief bezig waren: het maakt mij stil.

Vorige week liep ik mee met de klimaatloop, georganiseerd door de kerken. Verschillende organisaties vragen op deze manier aandacht voor klimaatsverandering en roepen op tot economische en politieke veranderingen. In etappes lopen mensen in verschillende delen van ons land richting Parijs, waar in december een klimaattop wordt gehouden. 

met pelgrimsstokken op weg:
we dragen een blok ijs, dat gaandeweg smelt,
symbool voor het smeltende poolijs

Zaterdag 24 oktober was ik in Utrecht, op de manifestatie van de kerken rond klimaatsverandering. Ik maak mij zorgen over onze planeet: vanwege de klimaatsverandering, vanwege het massale gebruik van fossiele brandstoffen, vanwege kernenergie, vanwege ons verwoestend bezig zijn op deze planeet.

in de Sint Gertrudiskathedraal in Utrecht

Reinier van den Berg, weerman bij RTL hield ons afgelopen zaterdag op de klimaatsmanifestatie voor  dat die zorg terecht is. We stevenen af op een rampscenario met extremer weer, grote droogte, bosbranden, overstromingen, smeltende ijskappen en een stijgende zeespiegel. Door dit alles zullen er gigantische hoeveelheden klimaatsvluchtelingen komen – veel meer dan bij de vluchtelingenstrooom van nu. Maar van den Berg gaf ons ook hoop mee: als we nu de goede keuzes maken en aan het werk gaan, kunnen wij het tij  nog keren. Hij formuleerde de vijf pijlers voor de economie van de toekomst: investeren in bomen -  energie besparen – duurzame energie opwekken – hergebruik van grondstoffen – en eerlijke handel, fair trade. Dit zijn de pijlers die onze wereld en de mensen toekomst geeft.

liturgische schikking voor de klimaatsmanifestatie:
de storm steekt op, we moeten op weg!
Achter de schikking zeven kaarsen bij de zeven dagen
uit het Scheppingslied uit Genesis

De kleine schelp met het zigzagpatroon is een groet uit de verte. Uit een tijd dat de mens onbeduidend was en weinig invloed had. De mens leefde in en van de natuur, maakte er deel van uit. Hij greep in in de natuur: hij opende zoetwatermosselen met behulp van haaientanden en hij kraste zigzagpatronen op de schelp. Maar zijn leven liet geen giftige sporen na, en veroorzaakte geen extinctiegolf. Hoe is dat met ons? Is er na ons nog leven mogelijk? Ik kijk naar de schelp en de kleine geometrische figuurtjes. Voor mij zijn ze een opdracht: om eraan te werken dat die lange geschiedenis van de mens op deze planeet geen abrupt einde krijgt.

Zie ook: website Naturalis