vrijdag 10 juni 2016

Uitbreken en opademen

Het is stressen om de trein te halen. Ik moet vandaag voor mijn werk in Utrecht zijn en sta op tijd. Mijn agenda is elke dag vol afspraken en deadlines. Wekker en horloge regeren mijn dag. In mijn agenda staan dingen van mijn werk maar ook andere afspraken: een bezoek aan familie, een verjaardag, een dag mantelzorgen. 

Het zijn allemaal dingen die ik zelf wil. Ik houd van mijn werk en van mijn familie. Het is mooi dat mijn dagen gevuld zijn. Want wie geen vaste werkzaamheden heeft, moet zelf betekenis geven aan haar/zijn leven. Door alles wat ik doe, heeft mijn leven inhoud en ervaar ik voldoening.

Ik heb de trein gehaald en op mijn OV-fiets rijd ik door Utrecht. Aan het eind van de middag ga ik naar mijn nichtje, ook in Utrecht. We hebben allebei een druk leven en hebben elkaar al maanden niet gezien. We praten bij bij heerlijke soep en dan moet zij weer aan het werk. Ik stap weer op mijn OV- fiets om naar het station te fietsen en de thuisreis te aanvaarden.

Terwijl ik bij een stoplicht sta te wachten, bedenk ik mij dat de doorgaande trein naar Almelo pas over een klein uur gaat. In die trein kan ik goed werken en echt even wat doen. Het is een heerlijke lenteavond. Wachten op het station is eigenlijk jammer. Ineens ruk ik aan het stuur en fiets de tegenovergestelde kant op.

Geen idee heb ik waar ik naar toe rijd. Ik fiets zelden door Utrecht en dan alleen naar afspraken. Ik fiets door een prachtig park, langs studentenhuizen waar iedereen via een trappetje uit het raam kan klimmen en waar ze allemaal buiten voor het huis in de avondzon zitten. Ik kom langs het Rietveld-Schröderhuis dat ik altijd nog eens wilde bezoeken.

Rietveld-Schröderhuis in Utrecht

En zo ineens ben ik buiten de stad, omgeven door fluitenkruid en zingende vogels. De geur van meidoorn is overweldigend. Gele lissen bloeien langs het water, watervogels drijven statig voorbij. Achter mij de skyline van Utrecht, vóór mij ruimte en rust. 


Dit fietstochtje stond niet in mijn agenda. Het is een opwelling, een spontane actie. Ik had vanmorgen nooit kunnen bedenken dat ik op deze mooie avond op zo'n bijzonder plekje zou zijn. Ik fiets, zit op een bankje, maak foto's. Wat een heerlijk onverwachts cadeautje is dit!

Natuurlijk moet ik dan toch weer hard fietsen om mijn trein te halen. Maar dit kleine uurtje dat overschoot, gaf mij ruimte om iets te doen wat op dat moment in mij opkwam. Vaak doen we dingen omdat ze op ons programma of op het rooster staan, omdat ze gepland en afgesproken zijn: omdat ze moeten.  Daar is niks mis mee. We moeten nu eenmaal plannen en er is veel te doen. Maar ik heb ook zulke andere momenten nodig: onverwachtse, spontane, niet geplande.

Wij moeten leven met wekker en agenda. We hebben niet altijd vrij of vakantie. Maar laten we de mogelijkheid om er even uit te breken, benutten. Zoals dit fietstochtje bij Amelisweerd, en laatst een wandeling over begraafplaats Groenesteeg in Leiden, tussen mijn afspraken door.

begraafplaats Groenesteeg te Leiden in voorjaarstooi

Even iets ongeplands doen, iets wat ineens op je pad komt, iets wat spontaan in je op komt: dat geeft een gevoel van vrijheid en ruimte. Het maakt dat je even anders ademt, kijkt en luistert. Het zorgt ervoor dat je de tijd anders ervaart en dat je veel bewuster bent van je omgeving, van je eigen gedachten. Deadlines, wekkers en agenda's maken vaak dat we geleefd wórden – laten we er af te toe uitbreken en weer ervaren dat we zélf leven en dat uiteindelijk ons leven en onze tijd van óns zijn!


donderdag 2 juni 2016

Kunst en vrijheid

Veel mensen genieten van de schilderijen die in deze tentoonstelling te zien zijn: werken van Paul Klee, Ernst Barlach en Franz Marc bijvoorbeeld. Dat die schilderijen hier in Bern hangen, is helemaal niet vanzelfsprekend. Vele van de werken in deze expositie zijn aan vernietiging ontsnapt omdat ze op tijd verkocht werden naar het buitenland. Want in Duitsland waren ze in musea in beslag genomen en afgevoerd als zogenaamd  'Entartete Kunst', kunst die niet voldeed aan de eisen van het nationaalsocialistische regime.

Ik ben in het Kunstmuseum in Bern waar een expositie aan deze kunst is gewijd. Er ligt een keurig op een typemachine getypte lijst waarop duizenden kunstwerken netjes onder elkaar gerubriceerd zijn. De titel, de techniek en de naam van de kunstenaar. Tot zover lijkt het een normale lijst. Maar dan staan er afkortingen achter: de V voor verkocht, de T voor geruild en de X voor vernietigd. Achter de meeste werken staat een X. 

In 1937 werden ongeveer 20.000 kunstwerken van 1400 kunstenaars in 80 musea in beslag genomen en werden eigendom van het Duitse Rijk. De inspanningen van deze musea gedaan om de vele nieuwe kunststromingen uit het begin van de 20e eeuw te laten zien, werden daarmee in één klap teniet gedaan. De werken werden op een grote tentoonstelling nog eens bij elkaar gebracht en aan het grote publiek getoond, voordat ze voor altijd uit Duitsland zouden verdwijnen. Deze tentoonstelling werd een van de best bezochte tentoonstellingen van moderne kunst ooit. 

expositie van Entartete Kunst, München 1937

Op een filmpje van toen zie je keurige dames vol afgrijzen langs de werken lopen. Geen wonder, want er staat allerlei commentaar bij. Zoals: 'Zo zagen zieke geesten de natuur'. En in de catalogus staat bij een werk van Paul Klee met bomen: 'Niet het werk van een zeer onbegaafd kind, maar van Paul Klee'. Of bij twee werken van Kokoschka: 'Welk van deze drie tekeningen is gemaakt door een bewoner van een gekkenhuis? U zult verbaasd zijn: de tekening rechts boven. De andere twee werden ooit als meesterlijk grafisch werk van Kokoschka gezien'.


Tegelijkertijd met deze expositie van 'Entartete Kunst' was er ook de 'Eerste Duitse Kunsttentoonstelling' met door de Nazi's goedgekeurde kunst. Het zijn romantische taferelen, heldhaftige portretten en alles in traditioneel figuurlijke stijl. Het is onthutsend hoe mensen op deze manier gemanipuleerd werden en hoe hen een bepaalde kijk op het leven opgedrongen werd.

In de negentiende eeuw ontstond de moderne kunst: een breed scala van verschillende stromingen. Wat zij gemeen hadden was dat zij de van oudsher vaststaande regels voor kunstwerken niet meer in acht wilden nemen en zich vrij wilden maken. Velen genoten van deze nieuwe kunststromingen – anderen ergerden zich eraan. De Nazi's wilden dat die veelvoud aan stromingen vervangen werd door één vorm van kunst volgens de regels van het nationaalsocialisme.

Franz Marc, Blaues Pferd 1914

Maar 'Entartete Kunst' bestaat niet. Het was een kreet waarbij de Nazi's bepaalde kunst die zij niet mooi vonden, die zij niet begrepen of niet wilden begrijpen in diskrediet wilden brengen. De veelvoud en de vrijheid van de kunst moest vernietigd worden.

In het begeleidende boekje bij de expositie staat: 'De omgang met kunst is steeds een gevoelige indicator voor hoe het met de vrijheid in een samenleving is gesteld'. Wat de één mooi vindt, vindt de ander lelijk. Soms is kunst trouwens niet bedoeld om mooi te zijn, maar om iets onder de aandacht te brengen, om aan het denken te zetten. Veel kunstenaars zijn hun tijd vooruit en hebben andere opvattingen en ideeën dan de gemiddelde mens. Ook Rembrandt en Van Gogh werden in hun tijd niet begrepen. Zij keken anders naar de wereld en hun kritische blik werkte door in hun kunst.


Ik hoor het nogal eens: gemopper op eigentijdse kunst. Maar laten we toch niet te snel oordelen: wij hebben in de samenleving de kunstenaars nodig. En anders dan ik eigenlijk van plan ben, bezoek ik daarom in het museum in Bern ook de tentoonstelling met moderne Chinese kunst. Dit is misschien niet míjn blik op de wereld, maar wie weet kan ik iets van hun blik leren!